ورزش و پژوهش
خبرنامه شماره (2) .دیماه 1385
( ورزش ، سلامت ، زندگی )
گروه تربیت بدنی و علوم ورزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان
sport_salamat@yahoo.com
ورزش و بیماران دیالیزی
«نارسایی کلیه » نوعی اختلال بالینی است و در اثر عامل های بیماری زای گوناگون ، از جمله فشار خون و دیابت ، نفریت گلومرولی ، انسداد شریان کلیوی و نارسایی قلبی ایجاد می شود . نقش ورزش به منظور پیشگیری از بیماری های کلیوی به طور غیر مستقیم و آثار مثبتی که بر فشار خون ، دیابت و جلوگیری از انسداد شریان کلیوی دارد ، تأیید شده است . به هر حال ، محققان به نقش ورزش پس از نارسایی کلیه نیز توجه داشته اند . به همین منظور ، در مقاله حاضر به طور ویژه به آن می پردازیم .
در این مقاله ، ابتدا بیماری نارسایی کلیه و علت آن با توجه به بیماری دیابت ، فشار خون و چربی خون ، سپس چگونگی ورزش در دوران دیالیز بررسی می شوند .
بیماری نارسایی کلیه
به غیر از عامل های مادر زادی ، اختلالات گوناگونی در دوران پس از تولد می توانند ، باعث پسرفت عملکرد کلیه شوند و در نهایت ، نارسایی کلیوی غیر قابل جبرانی را ایجاد کنند . با توجه به نقش های متفاوت کلیه در زمان پسرفت عملکرد کلیه ، « اوره » و «کراتینین » پلاسما افزایش می یابند . این امر نشان دهنده تخریب سلولی و افزایش تجزیه پروتئینی است . همچنین در چنین مواقعی ، تعادل مایع و الکترولیت ها مختل و معمولأ عارضه هایی همچون کم خونی ، کاهش کلسیم پلاسما ، افزایش فسفات و پتاسیم پلاسما مشهود می شود .
مهم ترین نکته در زمان تشخیص پسرفت عمکرد کلیه ، کنترل بیماری های قابل درمان ، از جمله انسداد شریان کلیوی ، تخریب نفرونی ، نارسایی قلبی و دهیدراسیون است .
با وجودی که در بیماران کلیوی تجزیه پروتئین افزایش می یابد ، ولی این افراد معمولا سوخت و ساز غیر طبیعی ندارند و هزینه انرژی آن ها در زمان استراحت و فعالیتشان با افراد سالم مشابه ( از نظر قد ، وزن ، درصد چربی و .... ) تفاوتی ندارند .
بیماری فشار خون و بیماری کلیوی
به نظر می رسد از بین عامل های متعدد ایجاد کننده بیماری کلیوی در افراد بزرگسال ، بیماری فشار خون نقش زیادی داشته باشد . در دهه اخیر ، به دلیل مشکلات اجتماعی و بی تحرکی جسمانی ، بیماری کلیوی حاصل از بیماری فشار خون حدود 16 الی 26 درصد افزایش یافته است .
بیماری فشار خون می تواند ، باعث بروز نارسایی کلیوی شود و یا پیشرفت نارسایی کلیه را تسریع کند . زیرا به نظر می رسد ، اولین اختلالی که باعث ظهور اختلال کلیه می شود ، کاهش قطر رگ های کلیوی در اثر اختلال توان وازوموتور سرخرگچه های کلیوی باشد . بنابراین ، در چنین وضعیتی دارو درمانی و فعالیت های بدنی هوازی با عضلات بزرگ بدن می تواند ، از طریق کنترل و احتمالأ کاهش فشار خون مفید واقع شود .
بیماری دیابت و بیماری کلیوی
در هر دو نوع بیماری دیابت شیرین ( وابسته وغیر- وابسته به انسولین ) ، یکی از شایع ترین علت ها ، نارسای کلیوی است . در چنین مواقعی ، حضور پروتئین های سرم در ادرار ( پروتئینوری یا آلبومینوری ) افزایش می یابد .
معمولا در این وضعیت ، دیابت با ترکیبی از تعدیل رژیم غذایی ، ورزش و قرص های خوراکی پایین آورندة قند خون با انسولین قابل کنترل است .
در این بیماری ، اجرای فعالیت های ورزشی سبب کاهش غلظت گلوکز و افزایش حساسیت گیرنده های انسولینی در سلول های عضلانی می شود . این امر باعث می شود ، سلول های عضلانی قند را مصرف کنند .
طبق آخرین آمار انجمن دیابت ایران ، حدود 5/4 درصد از کل جمعیت کشور مبتلا به دیابت هستند . بیماری دیابت غیر از این که باعث نارسایی کلیوی ( نفروپاتی ) می شود ، افزایش فشار خون را نیز باعث خواهد شد که به نوبه خود می تواند ، پسرفت عملکرد کلیوی را تشدید کند .
اگر چه تحقیقات متعددی ، نقش ورزش را بر بهبود بیماری دیابت نشان داده اند ، اما به نظر می رسد ، فعالیت های حرکتی به تنهایی نمی توانند قند خون را کنترل کنند یا اثر کمی بر کنترل قند خون دارند،اما زمانی که ورزش ، رژیم غذای و دارو درمانی با هم ترکیب شوند ، آثار فوق العاده ای خواهند داشت .
افزایش چربی های خون و بیماری کلیوی
بسیاری از بیماران کلیوی ، مشکلات متعددی از جمله افزایش تری گلیسرید ، کلسترول و کاهش سطح HDL دارند . اگر چه این اختلالات ممکن است ، ارتباطی با بیماری کلیوی نداشته باشند ، اما می توانند شدت بیماری کلیوی را افزایش دهند . با توجه به این که تأثیر ورزش هوازی بر کاهش تری گلیسرید وکلسترول و افزایش HDL تا حد زیادی مشخص شده است ، اما به نظر می رسد ، یکی دیگر از آثار مفید ورزش در بیماران کلیوی ، تعدیل سطح چربی های خون باشد .
به هر حال ، علاوه بر نقش ورزش به تنهایی یا همراه با عامل های دیگر در پیشگیری یا کنترل بیماری کلیوی،ممکن است وخامت بیماری به حدی باشد که باعث نارسایی غیر قابل جبران کلیه شود . در این صورت ، دو راه برای بیمار وجود دارد : دیالیز یا پیوند کلیه .
ورزش در بیماران دیالیزی
اگر چه انجام ورزش روی کلیه هایی که دچار نارسایی غیر قابل جبران شده اند ، تأثیری ندارد ، اما آثار مفیدی روی سلامت قلب و عروق ، سیستم اسکلتی – عضلانی ، سوخت و ساز و سیستم دفاعی بدن دارد . به هر حال ، سه نکته مهم دربارة ورزش در بیماران دیالیزی وجود دارد . اولین ، امکان افزایش سطح پتاسیم پلاسما پس از ورزش است و می تواند باعث اختلالات قلبی شود . دومین ، افزایش فشار خون هنگام ورزش است و سومین ، دهیدراسیون است و می تواند عواقب منفی را به دنبال داشته باشد . به هر حال احتمال هیپرکالمی ( افزایش پتاسیم خون ) پس از ورزش بویژه فعالیت های هوازی کم است . اما توصیه می شود ، سطح پتاسیم خون بیماران دیالیزی قبل از ورزش کنترل شود . همچنین ، در صورتی که فشار خون سیستولی و دیاستولی به ترتیب بالاتر از 200 و 120 میلی متر جیوه باشد ، باید از ورزش خودداری کنند . نکتة دیگر این است که حجم ورزش زیاد نباشد و آب از دست رفته باید جایگزین شود تا خطر کم آبی (دهیدراسیون ) کاهش یابد .
موضوع مهم دیگر ، زمان مناسب برای ورزش است . به طور کلی ، شاید روز قبل از دیالیز برای ورزش مناسب نباشد ، چون احتمال بی ثباتی بیمار بیش تر است . بنابراین ، فعالیت های ورزشی در روز دیالیز و بعد از آن توصیه شده است .
با توجه به آنچه گفته شد ، به نظر می رسد ، فعالیت های هوازی با شدت سبک و متوسط مانند پیاده روی و دوچرخه سواری ( ثابت و متحرک ) از جمله ، فعالیت های هوازی قابل قبولی هستند که افراد دیالیزی می توانند انجام دهند . مدت تمرین می تواند ، از زمان کم شروع شود ، سپس به تدریج تا 20 دقیقه در هر جلسه افزایش یابد .
نکته های مورد توجه در این تمرینات عبارت اند از :
1. از انجام ورزش در ساعت های گرم روز یا در محیط های گرم اجتناب شود .
2. در صورتی که شخص دچار تنگی نفس ، درد قفسة سینه و یا تپش قلب می شود ، ورزش قطع شود .
3. قبل ورزش از طبیعی بودن مقدار پتاسیم خون اطمینان حاصل شود .
خلاصه
در جوامع امروزی ، نارسایی کلیه از بیماری های شایع است . بیماری فشار خون و دیابت از مهم ترین
بیماری های تأثیر گذار روی نارسایی کلیه هستند .
ورزش های هوازی ضمن اینکه می توانند ، در پیشگیری یا کنترل بیماری کلیوی عامل مهمی باشند ، می توانند برای بیماران دیالیزی نیز سودمند باشند و ضمن افزایش کیفیت زندگی این افراد ، آثار دیالیز را افزایش دهند . به هر حال ، انجام ورزش در بیماران دیالیزی ، مستلزم کنترل پزشکی دقیق از جمله فشار خون و پتاسیم پلاسما است .
منابع :
1. Brian. C. L and I. Ripoll. Exercise and Disease Management. 1998
2. American Diabetes Association,Dia- best Mellitas and Exercise. Diabests Care.
نوشته شده توسط سعید نصرتی |
نظرات دیگران()
